Ngay khi chúng ta vừa thoát khỏi đại dịch COVID-19, một chủng cúm gia cầm chuyển từ âm ỉ sang sôi sùng sục. Điều này có thể ảnh hưởng đến con người như thế nào?

Chính phủ liên bang thông báo vào ngày 20 tháng 7 năm 2022 rằng họ đang tiến hành một cuộc điều tra đặc biệt về cái chết của hải cẩu ở Maine. Khoảng 150 con bị mắc cạn vào mùa hè năm ngoái và cúm gia cầm dường như là nguyên nhân chính. ROBERT F. BUKATY/BÁO CHÍ LIÊN KẾT

Ngay khi thế giới đang trỗi dậy sau ba năm xảy ra đại dịch COVID-19, một chủng cúm gia cầm có khả năng gây bệnh cao, đã chuyển từ âm ỉ sang sôi sục. Cúm gia cầm, một loại vi-rút biến đổi nhanh có nguồn gốc từ động vật, sẽ là khởi đầu của đại dịch tiếp theo hay khả năng lây truyền từ người sang người của vi-rút vẫn nằm ngoài tầm với?

Với hơn 150 triệu gia cầm và chim hoang dã bị giết hoặc tiêu hủy do chủng cúm này, được gọi là H5N1 , kể từ năm 2021, thế giới hiện đang phải đối mặt với đợt bùng phát cúm gia cầm lớn nhất trong lịch sử. Nhiễm trùng H5N1 ở người vẫn còn hiếm gặp, tổng cộng có 868 trường hợp kể từ năm 2003 và xảy ra do ăn phải hoặc hít phải vi rút từ gia cầm bị bệnh (Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh khuyến cáo rằng thịt gia cầm và trứng an toàn để ăn khi được nấu chín đúng cách ). Hiện tại, khả năng lây truyền từ người sang người được coi là thấp . Tuy nhiên, với mỗi lần lây nhiễm ở người, vi-rút có cơ hội biến đổi và có thể đạt được sự kết hợp thành công của những thay đổi di truyền cần thiết để giải phóng sự lây truyền qua đường hô hấp — chìa khóa khiến cúm gia cầm trở thành vi-rút gây đại dịch.

Từ H5N1 đến SARS-CoV — vi-rút gây bệnh COVID-19 — có một cảm giác đáng sợ về cách vi-rút có thể lây sang người từ động vật trong chuỗi cung ứng thực phẩm.

Gà và vịt đã cung cấp nguồn protein dồi dào và rẻ tiền cho con người qua các thời đại, kèm theo đó là các đợt bùng phát virus quy mô nhỏ từ những năm 1800 . Cúm gia cầm đã tiến hóa để trở nên độc hại ở ngỗng nhà vào năm 1996, gieo mầm cho một dòng dõi có khả năng giết chết gia cầm, chim hoang dã và thậm chí cả con người . Dòng H5N1 này lần đầu tiên được phát hiện ở miền nam Trung Quốc, trùng hợp với sự gia tăng lớn trong công nghiệp hóa gia cầm, và sự lây lan ban đầu của nó sang các quốc gia lân cận ở Đông và Nam Á dường như theo dõi chặt chẽ việc buôn bán gia cầm. Từ năm 2005 đến năm 2021, hơn 300 triệu gia cầm đã chết hoặc bị giết thịt trong nỗ lực dập tắt dịch cúm gia cầm, nhưng H5N1 hiện đã trở thành dịch lưu hành ở một số khu vực của Châu Á, Trung Đông, Châu Phi và gần đây là Châu Âu.

Sự xuất hiện của bệnh cúm gia cầm ở Bắc Mỹ vào cuối năm 2021 đã đánh dấu một bước ngoặt trong quá trình tiến hóa và lây lan của vi rút. Đầu tiên, việc vi-rút xâm nhập vào New Brunswick, Canada , vào tháng 11 năm 2021 phù hợp với sự di chuyển của một nhóm các loài mòng biển, chim biển và ngỗng từ Bắc Âu. Trong khi cúm gia cầm đã từng xuất hiện ở Hoa Kỳ trước đó, thì vào năm 2014-2015, sự lây lan của vi-rút đã bị chặn lại do việc tiêu hủy gia cầm ở vùng Trung Tây.

Khoảng thời gian này, việc tiêu hủy 60 triệu con gà và gà tây từ California đến Maine có thể làm chậm quá trình lây truyền nhưng không ngăn chặn được sự lây lan của vi-rút. Trong số 1.000 loài chim hoang dã có nguồn gốc từ Hoa Kỳ, hơn 140 loài hiện đã bị nhiễm H5N1, bao gồm các loài mang tính biểu tượng như đại bàng hói, diều hâu đuôi đỏ và các loài chim biển làm tổ, chẳng hạn như chim nhạn biển và nhạn biển hồng. Nếu vi-rút đang thích nghi với các loài chim hoang dã trên toàn cầu — một kịch bản sẽ khiến việc kiểm soát các đợt bùng phát trở nên vô cùng khó khăn — thì sự lây lan của dịch cúm gia cầm giữa các quốc gia có thể trở nên thường xuyên hơn.

H5N1 hiện có phạm vi vật chủ đã mở rộng ra ngoài khu vực chứa vi rút gia cầm của nó. Nhiễm trùng đã được báo cáo ở động vật có vú hoang dã , từ gấu xám, gấu trúc, linh miêu và chồn hôi, với cáo đỏ chiếm một nửa trong số 110 ca nhiễm bệnh xảy ra trên 17 tiểu bang của Hoa Kỳ. Chủ đề chung với các trường hợp động vật có vú là động vật ăn thịt thường sống đơn độc hoặc sống theo nhóm nhỏ và ăn thịt chim hoang dã. Các triệu chứng như mù lòa và mất khả năng phối hợp dẫn đến tử vong thường xảy ra ở động vật ăn thịt và trong khi quấy rối, mức độ nghiêm trọng của bệnh có thể làm giảm khả năng lây truyền. Tuy nhiên, các đợt bùng phát ở các loài động vật có vú sống thành đàn lớn như hải cẩu , cá heo , sư tử biển và tại một trang trại nuôi chồn hương duy nhất ở Tây Ban Nha đã làm dấy lên mối lo ngại về việc virus cuối cùng cũng có khả năng lây truyền sang người. May mắn thay, chúng tôi chỉ thấy các đột biến riêng lẻ chứ không phải hai đến ba đột biến cần thiết cho phép H5N1 tái tạo ở đường hô hấp trên thay vì sâu hơn trong phổi — một quá trình chuyển đổi sẽ mở ra cơ hội lây lan từ người sang người.

Nhiễm trùng ở người rất hiếm nhưng gây tử vong với tỷ lệ tử vong là 56% so với khoảng 1,1% đối với người Mỹ bị nhiễm COVID-19 . Các kho dự trữ vắc-xin cúm gia cầm ở Hoa Kỳ rất nhỏ, cung cấp sự bảo vệ cho 20 triệu cá nhân có nguy cơ phơi nhiễm nghề nghiệp cao nhất. Do COVID-19, công nghệ mRNA hiện tồn tại để giúp tăng quy mô sản xuất vắc-xin cho công chúng chống lại chủng H5N1 mới nhất. Đúng, sự mệt mỏi do đại dịch là có thật, nhưng bỏ qua mối đe dọa này cũng có thể phải trả giá đắt.

Nichola Hill là trợ lý giáo sư sinh học, người nghiên cứu về hệ sinh thái và sự tiến hóa của bệnh tại Đại học Massachusetts Boston.